Cykl rozliczeniowy

powtarzalny okres, po upływie którego Bank dokonuje obciążenia rachunku karty sumą rozliczonych w tym okresie operacji wraz z należnymi Bankowi opłatami i prowizjami.

Centrum Obsługi Klientów

serwis telefoniczny dla Klientów Banku korzystających z Kanałów Elektronicznych, w skład którego wchodzi Bankowość Telefoniczna i Serwis Obsługi Kanałów Elektronicznych (dostęp za pomocą Numeru CIF Użytkownika).

Cesja

umowa, w myśl której osoba przelewa przysługujące jej prawa, odstępuje roszczenia na rzecz innej osoby. Przekazanie praw w drodze cesji może nastąpić bez zgody dłużnika, jednak powinien być on o cesji zawiadomiony. Cesja wierzytelności przyjmowana jest na zabezpieczenie udzielonych przez bank kredytów.

CAC40

Główny indeks giełdy papierów wartościowych w Paryżu, Euronext Paris. W jego skład wchodzi 40 ze 100 spółek o największej kapitalizacji i największym obrocie notowanych na giełdzie w Paryżu.

Call (opcja)

Opcja zakupu; pozwala na zakup instrumentu bazowego po wcześniej określonej cenie w umówionym dniu (opcja europejska) lub w dowolnym czasie przed tym dniem (opcja amerykańska).

CBOT - Chicago Board of Trade

Regulowany rynek giełdowy w Chicago, skoncentrowany głównie na obrocie finansowymi instrumentami pochodnymi takimi jak kontrakty futures czy opcje. Na początku swej działalności – w XIX w. – na giełdzie w Chicago obracano jedynie artykułami rolnymi; z biegiem czasu rynek ewoluował w kierunku coraz większego udziału pochodnych instrumentów finansowych.

CDO - Colateralized Debt Obligation

Papiery wartościowe emitowane przez specjalnie w tym celu powołane przedsiębiorstwa. Papiery te potwierdzają prawo do przepływów pieniężnych wynikających z posiadanych przez emitenta CDO obligacji zabezpieczonych przychodami z kredytów hipotecznych, przenosząc równocześnie na nabywców CDO ryzyko niespłacenia tych kredytów. CDO są zwykle dzielone na transze, w zależności od kolejności przekazywania środków pieniężnych wynikających z obsługi zadłużenia hipotecznego. W pierwszej kolejności zaspokajane są roszczenia posiadaczy transzy senior, następnie mezzanine, a w ostatniej kolejności equity.

CDS - Credit Default Swap

Instrument pochodny pozwalający przenieść ryzyko niespłacenia długu z pożyczkodawcy na inny podmiot. Za przyjęcie na siebie zobowiązania do spłacenia kredytu w zamian za dłużnika, gdyby ten przestał regulować swoje należności, podmiot sprzedający CDS pobiera prowizję, która jest zwykle wyrażona jako procent wartości długu pozostającego do spłacenia i zależy od aktualnej oceny zdolności kredytowej dłużnika, określanej np. na podstawie ratingu przyznanemu kredytobiorcy przez agencję ratingową.

Cel inflacyjny

W wielu krajach, w tym również w Polsce i strefie euro, celem polityki prowadzonej przez bank centralny jest utrzymanie inflacji na niskim poziomie. Zadeklarowana przez NBP wysokość stopy inflacji, którą chce osiągnąć, to właśnie cel inflacyjny. Cel ten może być również ustalany przez inne ciało (np. rząd lub parlament) – wówczas zadaniem banku centralnego jest jego realizacja.

Bank centralny nie ma bezpośredniej kontroli nad inflacją, nie może zakazać prywatnym podmiotom podnoszenia cen, ani wpływać na wysokość tego wzrostu. Ma jednak w ręku narzędzia wpływu pośredniego. W długim okresie stopa inflacji zależy głównie od tempa wzrostu podaży pieniądza (którą bank centralny kontroluje), w relacji do wzrostu popytu na pieniądz (o którym decydują podmioty prywatne: jednostki i firmy). Bank usiłuje tak dostosować podaż pieniądza do popytu, aby założony cel inflacyjny został osiągnięty.

Do niedawna banki powszechnie stosowały w swojej polityce inne cele, które tylko pośrednio oddziaływały na inflację. Należały do nich stopy procentowe, ilość pieniądza w gospodarce lub kurs walutowy. W latach 80-tych prawie wszystkie kraje rozwinięte wyznaczały cele swojej polityki w postaci pożądanej podaży pieniądza w gospodarce. Związek między podażą pieniądza a inflacją stawał się jednak z czasem coraz mniej przewidywalny z powodu rozluźnienia rygorów na rynku finansowym (tzw. deregulacji) i rewolucji informatycznej, oraz rozwoju nowych typów aktywów finansowych (np. instrumentów pochodnych, akcji, obligacji, jednostek funduszy inwestycyjnych, itp.). Pod koniec lat 80-tych Nowa Zelandia jako pierwszy kraj przyjęła cel inflacyjny – bank centralny po prostu zadeklarował, jaką chce uzyskać stopę inflacji. Minęło parę lat, a koncepcja ta zyskała popularność, gdyż cel inflacyjny jest zrozumiały dla szerokiej publiczności, natomiast zależność między kursem walutowym czy podażą pieniądza a inflacją niewiele mówi nie-ekonomistom. Łatwo jest sprawdzić, czy bank centralny trafia w ustalony cel i czy ogłaszane działania - np. zmiana stóp procentowych banku centralnego - przyczyniają się do jego realizacji. Wszystko to może przyczynić się do wzrostu zaufania do polityki pieniężnej i do spadku oczekiwań inflacyjnych.

W Polsce NBP jako cel swojej polityki wyznaczył stopę wzrostu cen dóbr i usług konsumpcyjnych (potocznie inflację CPI) w wysokości 2,5% rocznie z dopuszczalnymi odchyleniami o maksimum 1 punkt procentowy w górę lub w dół (innymi słowy, NBP uważa za dopuszczalną wielkość inflacji wyższą od 1,5%, ale niższą od 3,5% rocznie). Ważnym elementem osiągania tego celu są też publikowane od sierpnia 2004 r. projekcje inflacji na 8 kwartałów naprzód. Jeżeli są one wyższe niż wartość celu, to bank powinien podwyższyć stopy procentowe i odwrotnie. W praktyce sprawa nie jest tak prosta, gdyż projekcje nie muszą się wcale sprawdzić, dlatego decyzje nie są podejmowane mechanicznie.

Cena

Cena to wyrażona w pieniądzu wartość, którą trzeba zapłacić, aby nabyć określony towar lub usługę.

W gospodarce rynkowej cena określona jest przez poziom popytu i podaży danego towaru lub usługi. Jeśli popyt przekracza podaż, cena rośnie aż do uzyskania stanu równowagi (skutkiem spadku popytu i wzrostu podaży). W przeciwnym przypadku, gdy podaż przekracza popyt, cena spada. Tak się dzieje w sytuacji doskonałej konkurencji. W rzeczywistości zależność ceny i popytu może być bardziej skomplikowana - na poziom cen może również wpływać państwo, stosując podatki pośrednie (czyli podatki, które płaci się w momencie zakupu danego dobra).

Ceny odgrywają kluczową rolę w podejmowaniu decyzji przez podmioty działające w gospodarce rynkowej. Dzięki swobodnemu kształtowaniu się cen w warunkach konkurencji rynkowej konsumenci uzyskuja informację o rzeczywistych kosztach wytwarzania towarów i usług (koszty wytwarzania towarów i usług znajdują odbicie w cenie – na konkurencyjnym rynku dobra o wyższych kosztach produkcji powinny mieć wyższą cenę od dóbr o niższych kosztach produkcji, przy założonym podobnym obciążeniu podatkami pośrednimi). Następnie konsumenci mogą, wydatkując swoje pieniądze, dokonać wyboru takiego zestawu dóbr, który ich najbardziej usatysfakcjonuje. Z kolei producenci dowiadują się, na które towary i usługi jest na rynku popyt: wzrost ceny oznacza, że popyt jest duży, spadek ceny informuje o małym popycie. Rosnąca cena zachęca więc do wzrostu produkcji danego dobra.

W gospodarce istnieje bardzo wiele cen – ceny mają wszystkie towary i usługi, aktywa finansowe, praca, składniki majątku. Dla większości towarów osobno odnotowuje się cenę producenta, cenę hurtową i cenę detaliczną (konsumenta). Na poziom cen, które płaci ostateczny konsument dóbr wpływ ma również polityka podatkowa państwa (podatki pośrednie). Najbardziej interesujące dla polityki gospodarczej (a zwłaszcza polityki pieniężnej) są zmiany przeciętnego poziomu cen wszystkich towarów i usług nabywanych przez konsumentów. Są one mierzone jako indeks będący średnią ważoną tych cen i nazywany indeksem cen towarów i usług konsumpcyjnych (czasem używa się też angielskiego skrótu CPI – consumer price index). Zmiany poziomu tego indeksu nazywane są potocznie stopą inflacji.
Poza indeksem cen towarów i usług konsumpcyjnych, w gospodarce konstruuje się wiele innych indeksów cen, takich jak np. indeks cen producentów, indeks cen hurtowych, czy indeks cen w handlu zagranicznym.

Cena administracyjna

Cena ustalana nie przez siły popytu i podaży na rynku, ale przez jakiś urząd regulujący ceny.

Cena emisyjna akcji

Cena akcji, po której jest ona sprzedawana na rynku pierwotnym.

Cena minimalna

Cena, poniżej której nikomu nie wolno sprzedawać danego towaru. Ustanawiana w celu ochrony interesów producentów. Cena minimalna ustalona poniżej ceny równowagi nie wywołuje zwykle żadnych efektów.

Cena relatywna

Cena danego dobra (grupy dóbr) porównana z ceną innego dobra (grupy dóbr).

Centralne planowanie

Gospodarka komunistyczna, w której podstawowe rozstrzygnięcia co do produkcji i podziału dóbr nie odbywały się w oparciu o mechanizmy rynkowe, ale w oparciu o decyzje biurokratyczne.

CENY ROPY NAFTOWEJ A WZROST GOSPODARCZY

W ostatnich latach często zwraca się uwagę na związek światowego wzrostu gospodarczego z kształtowaniem się cen surowców, a zwłaszcza ropy naftowej. Ropa naftowa jest jednym z najważniejszych źródeł energii wykorzystywanych w gospodarce światowej. Ponadto ceny innych źródeł energii, w tym, gazu ziemnego i węgla, są powiązane z cenami ropy: jeśli ona drożeje, drożeją i inne surowce energetyczne.

Jakie są skutki znacznego wzrostu cen ropy naftowej dla gospodarki światowej?
• Wzrost cen odczuwają gospodarki krajów uprzemysłowionych. Droższa energia podwyższa koszty produkcji, ogranicza realny popyt i pogarsza saldo handlowe.
• Wyższe koszty produkcji powoduje również wyższa inflacja. Banki centralne krajów uprzemysłowionych usiłują przeciwdziałać wyższej dynamice cen, podnosząc stopy procentowe. To oznacza zaostrzenie polityki pieniężnej, które ogranicza wzrost PKB.
• Wolniejszy wzrost gospodarczy w krajach uprzemysłowionych powoduje, że spada ich import, a w ślad za tym pogarsza się sytuacja krajów rozwijających się, które dostarczają im surowców, żywności i gotowych produktów. Co więcej, wyższe stopy procentowe w krajach uprzemysłowionych gwałtownie pogarszają sytuację tych krajów rozwijających się, które są silnie zadłużone za granicą.

Zatem, silny wzrost cen ropy naftowej prowadzi gospodarkę światową ku recesji. Szczególnie widoczne było to w latach 1974-1975 oraz 1980-1982.

Co wpływa na ceny ropy? Oczywiście relacja popytu i podaży. Ceny ropy rosną wówczas, kiedy zwiększa się światowy popyt na ropę, albo kiedy producenci – z takich czy innych powodów - ograniczają podaż.

Popyt na ropę naftową zależy od dynamiki rozwoju gospodarki światowej (im większa światowa produkcja, tym większe zapotrzebowanie na energię, w tym na produkty rafinacji ropy naftowej). W drugiej połowie lat 90-tych popyt coraz wyraźniej wzrastał, głównie na skutek długotrwałego okresu szybkiego wzrostu gospodarczego w USA i Chinach.

Z kolei podaż ropy naftowej jest często sztucznie ograniczana przez decyzje kartelu OPEC, mającego charakter oligopolu i starającego się utrzymać wysokie ceny. Ponadto, czynnikiem, który w dużym stopniu wpływa na sytuację na rynku ropy naftowej jest niestabilność polityczna regionów, w których jest ona wydobywana - przede wszystkim w regionie Bliskiego Wschodu. Wystarczy obawa, że wskutek niepokojów w regionie podaż może ulec ograniczeniu, aby ceny ropy natychmiast wzrosły. Działo się tak w latach 1980-1981 (wojna iracko-irańska) i w roku 1990 (pierwsza wojna w Zatoce Perskiej) oraz obecnie.

CETO

Działający w Polsce regulowany pozagiełdowy rynek obrotu papierami wartościowymi, głównie akcjami małych i średnich spółek oraz obligacjami i bonami skarbowymi. Skrót CETO pochodzi od pierwszej nazwy spółki organizującej obrót pozagiełdowy w Polsce, która brzmiała Centralna Tabela Ofert.

Clearing

Forma rozliczeń finansowych. Stosuje się ją w przypadku, gdy strony są wzajemnie zadłużone u siebie - wtedy bardziej zadłużona strona spłaca tylko różnicę (saldo). Jest to tak zwany clearing bilateralny (dwustronny). Jeżeli stron jest więcej niż dwie mamy do czynienia z clearingiem multilateralnym (wielostronnym).

Cło

Podatek nakładany na handel zagraniczny. Najczęściej spotyka się cła nakładane na import, a ich celem jest m.in. ochrona producentów krajowych przed konkurencją z zagranicy. Czasami cła nakładane są także na eksport.

CPI

Patrz: wskaźnik cen artykułów konsumpcyjnych.

Crawling band

Mechanizm kursu walutowego, w którym przedział dozwolonych wahań kursu waluty zwiększa się co okres o stały, z góry zadeklarowany procent.

Crawling peg

Mechanizm kursu walutowego, w którym wartość kursu waluty (parytetu centralnego) zwiększa się co okres o stały, z góry zadeklarowany procent.

CTX

Indeks cen najatrakcyjniejszych spółek notowanych na giełdzie papierów wartościowych w Pradze; został skonstruowany i jest wyliczany przez Austriacką Giełdę Papierów Wartościowych, należy do rodziny indeksów CECE. Podstawowym celem jego stworzenia było zapewnienie powiązanego z czeskim rynkiem kapitałowym instrumentu bazowego dla instrumentów pochodnych będących w obrocie na giełdzie w Wiedniu.

Cykl koniunkturalny

Cykl koniunkturalny oznacza występujące naprzemian okresy przyspieszenia i spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego. Wahania takie są typowe dla gospodarek rynkowych i w praktyce nie daje się im zapobiec. Celem polityki makroekonomicznej we współczesnych gospodarkach jest jednak ograniczenie skali tych wahań (czyli spowodowanie, aby w okresach przyspieszenia wzrost PKB nie był nadmiernie wysoki, a w okresie spowolnienia dynamika PKB nie ulegała zbytniemu obniżeniu).

Łączny, najbardziej typowy cykl koniunkturalny w gospodarce trwa zazwyczaj kilka lat. Na cykl ten składają się cztery podokresy (w ekonomii używa się różnych klasyfikacji podokresów cyklu, wyróżniając zazwyczaj od 2 do 4 podokresów):

* Faza ożywienia, kiedy szybko wzrastają inwestycje, spożycie oraz PKB, a jednocześnie zaczyna spadać bezrobocie. Wzrostowi nie towarzyszy jeszcze narastanie zjawisk nierównowagi gospodarczej.
* Faza rozkwitu, kiedy nadal szybko wzrastają inwestycje, spożycie i PKB, a silnie spada bezrobocie. W okresie rozkwitu zwiększający się popyt prowadzi jednak również do narastania zjawisk nierównowagi gospodarczej (wzrostu inflacji i deficytu handlowego).
* Faza spowolnienia, kiedy tempo wzrostu inwestycji, spożycia i PKB obniża się, a jednocześnie wyhamowaniu ulega spadek bezrobocia. W okresie spowolnienia wyhamowaniu ulega również narastanie zjawisk nierównowagi gospodarczej.
* Faza recesji, kiedy spadają inwestycje, spożycie i PKB, a wzrasta bezrobocie. Jednocześnie spada skala nierównowagi.

Czarny czwartek

24 października 1929 r. Tego dnia ceny na giełdzie papierów w Nowym Jorku gwałtownie spadły. Dzień ten uznawany jest za zwiastuna nadchodzącego wielkiego kryzysu lat 1929 – 1933.

Czarny poniedziałek

19 października 1987 r. Tego dnia wartość indeksu giełdy w Nowym Jorku Dow Jones spadła o 22,6%. Czarny poniedziałek zakończył okres hossy trwający przez kilka wcześniejszych lat.

Czarny rycerz (Black knight)

Przedsiębiorstwo, które zamierza dokonać wrogiego przejęcia, widziane z perspektywy firmy będącej potencjalnym celem tego przejęcia.

Czarny wtorek

29 października 1929 r. Tego dnia ceny na giełdzie papierów w Nowym Jorku gwałtownie spadły o ok. 13%. Dzień ten jest uznawany za początek Wielkiego Kryzysu, który trwał do 1933 r.

Czek podróżny

Imienny dokument finansowy używany przez osoby podróżujące za granicę; czeki takie emitowane są przez banki, instytucje finansowe i biura podróży, a przyjmowane przez zagraniczne banki, biura turystyczne, hotele i zakłady gastronomiczne zamiast gotówki.

Członek giełdy

Podmiot prowadzący przedsiębiorstwo maklerskie, będący akcjonariuszem giełdy, dopuszczony przez Radę Giełdy do działania na giełdzie i uprawniony do zawierania transakcji.

Członek OFE

Osoba ubezpieczona, która podpisała umowę z Otwartym Funduszem Emerytalnym.

Czynniki produkcji

Czynniki produkcji to posiadane przez społeczeństwo to zasoby, których użycie w procesie produkcji pozwala wytworzyć nową wartość. Dwa najważniejsze czynniki produkcji to:

• Praca, rozumiana jako siła robocza (często zamiast pracy, za czynnik produkcji uważa się obecnie tzw. kapitał ludzki, czyli ocenę jakości pracy użytej do produkcji)
• Kapitał produkcyjny.

W przeszłości za osobny czynnik produkcji uważano ziemię. Działo się tak dlatego, że w feudalnej gospodarce w której główny udział w wytwarzaniu PKB miało rolnictwo, posiadacze ziemi uzyskiwali dodatkowy dochód z tytułu użycia lub wynajęcia ziemi na potrzeby produkcyjne – tzw. rentę gruntową. Aktualnie teoria ekonomii nie odróżnia jej jednak od innych składowych kapitału produkcyjnego.

Mimo coraz większego znaczenia przypisywanego przez teorię ekonomii wiedzy i doświadczeniu, nie spotkało się natomiast jeszcze - jak dotąd - z powszechną akceptacją uznanie za kolejny czynnik produkcji kapitału wiedzy i doświadczenia (szczególnie ważnego w przypadku funkcjonowania gospodarki opartej na wiedzy). Niewykluczone jednak, że jest to sprawa nieodległej przyszłości.

Wspólnymi cechami czynników produkcji jest to, że:

• Użyte w procesie produkcji wytwarzają nową wartość (opisuje to w sposób formalny funkcja produkcji, czyli matematyczny zapis procesu transformacji czynników produkcji w nowe produkty).
• Czynniki produkcji mogą być w pewnym zakresie wzajemnie zastępowane (np. tę samą produkcję można wytworzyć zużywając więcej kapitału i mniej pracy, lub odwrotnie). Skala tej zastępowalności jest w ekonomii tematem sporów (odbiciem tych sporów są różnorodne postaci funkcji produkcji, w których czynniki produkcji są w różnym stopniu wzajemnie zastępowane – w niektórych przypadkach są komplementarne, zazwyczaj jednak są substytucyjne względem siebie).
• W gospodarce rynkowej istnieje rynek każdego z czynników produkcji, na którym ustalana jest jego cena. Im mniejsza relatywna podaż danego czynnika produkcji, tym wyższa jego względna cena (względem drugiego czynnika).
• Posiadane przez społeczeństwo zasoby czynników produkcji decydują o możliwościach produkcyjnych (możliwym do wytworzenia PKB).
• Czynniki produkcji są dostępne w ograniczonej ilości ulegają zużyciu w procesie produkcji i muszą być odnawiane. • Odnawianie i wzrost zasobów czynników produkcji możliwe są jedynie dzięki procesowi inwestowania. Inwestowanie dotyczy zarówno kapitału produkcyjnego (np. nakładów inwestycyjnych na maszyny czy budowle) jak kapitału ludzkiego (np. inwestycji w edukację).
• Czynniki produkcji charakteryzują się dodatnią krańcową produktywnością (większe zużycie danego czynnika prowadzi do wzrostu produkcji), która spada wraz ze wzrostem nakładów danego czynnika.